Topic outline

    • समानार्थक / पर्यायवाची शब्द

      1.  मेरे मित्र का नाम रमेश है ।

      2.  मेरे दोस्त का नाम रमेश है ।

      3.  मेरे सखा का नाम रमेश है ।

      ऊपर दिए गए वाक्यों में 'मित्र 'दोस्त' और 'सखा' का प्रयोग हुआ है । इन शब्दों के अर्थ मिलते- जुलते हैं पर एक समान नहीं हैं । इनके अर्थों में बहुत ही सूक्ष्म अंतर होता है ।

      सामान अर्थ को प्रकट करने वाले शब्द समानार्थक या पर्यायवाची शब्द कहलाते हैं ।

      कुछ समानार्थक/पर्यायवाची शब्द शब्दों के उदाहरण नीचे दिए जा रहे है –

      क्र.सं

      शब्द

      पर्यायवाची शब्द

      1

      आँख

      चक्षु , नयन, नेत्र 

      2

      आग

      अग्नि , अनल, पावक

      3

      आभूषण

      विभूषण, गहना, अलंकार

      4

      आम

      आम्र, रसाल, कामशर

      5

      अँधेरा

      अंधकार, तम , तिमिर

      6

      आनंद

      आमोद, हर्ष, ख़ुशी

      7

      आदमी

      नर, मनुष्य, मानव

      8

      आकाश

      नभ, गगन, अंबर

      9

      अमृत

      सुधा, सोम, अमिय

      10

      काया

      तन, शरीर, देह

      11

      सोना

      स्वर्ण, कंचन, हेम

      12

      किनारा

      कूल, तट, तीर

      13

      कपड़ा

      चीर, वस्त्र, पट

      14

      मित्र

      दोस्त, सखा, सहचर

      15

      युद्ध

      रण, संग्राम, समर 

      16

      हवा

      पवन, वायु, समीर  



      17

      हाथी

      गज, हस्ती, दंती

      18

      सूरज

      सूर्य, भानू, दिनकर

      19

      समूह

      झुण्ड, संघ, समुदाय

      20

      तलवार

      असि, खड्ग, कृपाण

      21

      चंद्रमा

      शशि, शशांक, राकेश 

      22

      पक्षी

      खग, विहग, नभचर

      23

      बिजली

      विद्युत, दामिनी, चंचला

      24

      पृथ्वी

      धरती, भू, भूमि   

      25

      शेर

      सिहं, केसरी, वनराज

      26

      पिता

      जनक, तात, पितृ

      27

      कोयल

      पिक, श्यामा, कोकिल

      28

      भाई

      भ्राता, सहोदर, बंधु

      29

      बहन

      सहोदरा, भगिनी, बांधवी

      30

      वृक्ष

      पेड़,पादप, तरु

      31

      उत्सव

      त्योहार, पर्व, समारोह

      32

      उपवन

      बाग, उद्यान, बगीचा

      33

      जंगल

      वन, कानन, विपिन

      34

      औरत

      स्त्री, महिला, नारी

      35

      शत्रु

      रिपु, अरि, दुश्मन



      36

      बादल

      मेघ, नीरद, घन 

      37

      माँ

      माता, जननी, अंबा

      38

      दूध

      दुग्ध, क्षीर, पय

      39

      नदी

      सरिता, तटिनी, तरंगिणी

      40

      नौकर

      सेवक, दास, अनुचर

      41

      राक्षस

      असुर, दैत्य, दानव

      42

      गंगा

      देवनदी, सुरसरि, भागीरथी

      43

      पुत्र

      सुत, बेटा, तनय

      44

      पुत्री

      सुता, बेटी, तनया

      45

      जल

      नीर, वारि, अम्बु

      46

      कर

      हाथ, हस्त, हथेली

      47

      दिन

      दिवस, वासर, वार

      48

      रात

      रात्रि, निशा, रजनी

      49

      मुख

      मुँह, वदन, चेहरा

      50

      स्नेह

      प्रेम, प्यार, मुहब्बत 

      51

      सागर

      उदधि, जलधि, रत्नाकर

      52

      मानव

      इनसान, मनुष्य, मनुज

      53

      दीपक

      दीया, दीप, चिराग

      54

      जग

      संसार, विश्व, दुनिया

      55

      रेगिस्तान

      मरुभूमि, मरुदेश, मरुस्थल

      56

      राजा

      भूपति, नरेश, भूप

      57

      मोर

      मयूर, सारंग

      58

      पुष्प

      कुसुम, सुमन

      59

      गाय

      गौ, धेनु, सुरभि

      60

      घोड़ा

      तुरंग, बाज, हय